در همان روزهایی که بازار هنر دیجیتال هنوز در سکوت بود، اثر دیجیتالی «Forever Rose» از کوین اباش در سال ۲۰۱۸ توانست تنها با یک عکس ساده از یک گل رز یک میلیون دلار به‌دست بیاورد؛ فروشى که بدون نمایشگاه فیزیکى و بدون دخالت گالرى، صرفاً روی بلاک‌چین انجام شد و توجه هنرمندان مستقل را به قدرت مدل تازه جلب کرد. اما NFT یا «توکن غیرقابل‌معاوضه» چیست و چرا به سرعت به گزینه‌ای جذاب برای فروش و خرید آثار هنری تبدیل شده است؟ در این مقاله با زبانی ساده بررسی می‌کنیم که چرا هنرمندان به جای روش‌های سنتی فروش آثارشان به NFT روی آورده‌اند و چرا خریداران آثار هنری نیز به خرید NFT تمایل نشان می‌دهند. همچنین به مقایسه‌ی فروش سنتی هنر با فروش از طریق NFT می‌پردازیم تا مزایا و تفاوت‌های این دو رویکرد را بهتر درک کنیم.
مزایای NFT برای هنرمندان: چرا هنرمندان به NFT روی آورده‌اند؟
در گذشته هنرمندان برای فروش آثار خود وابسته به گالری‌ها، حراجی‌ها یا واسطه‌ها بودند. این فرآیند سنتی علاوه بر محدودیت دسترسی به بازار، هزینه‌ها و کمیسیون‌های قابل توجهی نیز به همراه داشت. ظهور NFTها راه تازه‌ای پیش پای هنرمندان قرار داده است تا بتوانند آثار خود را مستقیماً و بی‌واسطه در عرصه‌ی دیجیتال عرضه کنند. در ادامه به مهم‌ترین دلایلی که هنرمندان به NFT روی آورده‌اند می‌پردازیم.
اصالت دیجیتال و مالکیت تضمین‌شده
یکی از دغدغه‌های اصلی در دنیای هنر، تضمین اصالت اثر و حفظ حقوق مالکیت معنوی هنرمند است. NFTها با تکیه بر فناوری بلاک‌چین این مشکل را حل کرده‌اند. به زبان ساده، هر اثر هنری که به صورت NFT عرضه می‌شود یک شناسه‌ی دیجیتال یکتا روی بلاک‌چین دریافت می‌کند که جعل یا تکرار آن غیرممکن است. بدین ترتیب هنرمندان می‌توانند مطمئن باشند که نسخه‌ی اصلی اثرشان به‌صورت دیجیتال ثبت شده و خریداران نیز از اصالت خرید خود مطلع‌اند. برای مثال، نقاشی‌های دیجیتال یا طرح‌هایی که به راحتی کپی می‌شدند، اکنون با NFT بودن دارای شناسنامه‌ای غیرقابل‌تغییر هستند که مالکیت خالق اثر را تثبیت می‌کند.
درآمد مستقیم و حق امتیاز دائمی برای هنرمند
از دیگر مزایای مهم NFT برای هنرمندان، مدل جدید درآمدزایی و کسب سهم از فروش‌های آینده است. در روش‌های سنتی، هنرمند پس از فروش اولیهٔ اثر خود، از افزایش قیمت‌ها یا فروش‌های بعدی هیچ نصیبی نمی‌برد. به عبارتی اگر نقاشی شما دست به دست بین مجموعه‌داران با قیمت‌های بالاتر فروخته شود، سود آن صرفاً به فروشندگان بعدی می‌رسد و خود هنرمند بهره‌ای نخواهد برد. NFT این معادله را تغییر کرده است. هنرمندان می‌توانند هنگام مینت‌کردن (ایجاد) NFT، حق امتیاز (Royalty) برای خود تعریف کنند تا در هر فروش ثانویه درصدی از مبلغ معامله به آنها برسد. به این ترتیب اگر اثر یک هنرمند در آینده ارزشمندتر شد و چندین بار خرید و فروش گردید، او هر بار درآمدی کسب می‌کند. این مکانیزم حق امتیاز دائمی یکی از دلایل مهمی است که هنرمندان را به سوی NFT جذب کرده است. علاوه بر این، فروش NFT بسیاری از هزینه‌های واسطه‌گری را حذف می‌کند و درآمد خالص‌تری را نصیب هنرمند می‌سازد.
دسترسی جهانی به بازار و حذف واسطه‌ها
در مدل سنتی، یک هنرمند برای فروش آثار خود اغلب به گالری‌دارها، نمایشگاه‌های محلی یا حراجی‌های محدود وابسته بود که باعث می‌شد دایرهٔ خریداران بالقوه کم باشد. در مقابل، بازار NFT یک بازار جهانی 24/7 در بستر اینترنت فراهم کرده است که به هنرمندان اجازه می‌دهد فارغ از مرزهای جغرافیایی به مخاطبان بین‌المللی دسترسی پیدا کنند. هر هنرمند میتواند با چند کلیک اثر خود را در پلتفرم‌های NFT قرار دهد و کلکسیونرهایی از سراسر دنیا امکان خرید آن را خواهند داشت. حذف شدن واسطه‌ها نیز به معنای ارتباط مستقیم هنرمند و خریدار است؛ در این حالت هنرمند کنترل بیشتری بر قیمت‌گذاری و نحوه فروش اثر خود دارد و نیازی به پرداخت کمیسیون‌های سنگین به گالری‌ها یا حراجی‌ها نیست. برای نمونه، زهرا پرکاه هنرمند جوان ایرانی توانست کمتر از یک ماه پس از آموزش NFT، سه نقاشی خود را از طریق بازارهای جهانی NFT به فروش برساند که موفقیت بزرگی برای او به‌شمار می‌آید. این مثال نشان می‌دهد یک هنرمند حتی بدون سابقهٔ طولانی نمایشگاهی، میتواند از فرصت بازار جهانی NFT بهره ببرد و مستقیماً آثارش را به فروش برساند.
جذب مخاطبان جدید و تکنولوژی‌دوست
NFT صرفاً یک ابزار فروش نیست، بلکه در ذات خود یک فناوری نوین است که جمعیت جدیدی از علاقه‌مندان هنر و تکنولوژی را به میدان آورده است. بسیاری از افراد تکنولوژی‌دوست و جوان که شاید به شکل سنتی در مزایده‌های هنری شرکت نمی‌کردند، اکنون به خاطر جذابیت NFT وارد دنیای هنر شده‌اند. این مخاطبان جدید به دنبال آثار دیجیتال منحصربهفردی هستند که بتوانند در دنیای مجازی به نمایش بگذارند یا در کلکسیون آنلاین خود داشته باشند. برای هنرمندان، این به معنای گسترش جامعهٔ مخاطبان است. به‌عنوان مثال، برخی هنرمندان دیجیتال که قبلاً فقط در اینستاگرام یا شبکه‌های اجتماعی آثارشان را منتشر می‌کردند، اکنون با فروش NFT می‌توانند همان دنبال‌کنندگان را تبدیل به خریدار کنند. تعامل مستقیم با جامعهٔ آنلاین از طریق شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های NFT باعث می‌شود هنرمند بازخورد فوری از مخاطبان جهانی بگیرد و یک پایگاه هواداری دیجیتال برای خود بسازد که در فروش و تبلیغ آثار آینده نیز همراهش خواهد بود.
آزادی خلاقیت در دنیای دیجیتال
ورود به دنیای NFT به هنرمندان آزادی عمل بیشتری در خلق آثار می‌دهد. در فضای دیجیتال، هنرمندان می‌توانند انواع مدیاها (تصویر، انیمیشن، ویدیو، صدا و حتی واقعیت مجازی) را در آثار خود به کار بگیرند و محدود به بوم و رنگ فیزیکی نیستند. NFTها افق‌های تازه‌ای برای خلاقیت گشوده‌اند؛ از هنر تعاملی گرفته تا گرافیک‌های سه‌بعدی و واقعیت افزوده، همگی می‌توانند به شکل NFT عرضه شوند. این تنوع رسانه‌ای و امکان نوآوری، بسیاری از هنرمندان را هیجان‌زده کرده است. آنها می‌توانند آثاری بیافرینند که در دنیای واقعی به سختی قابل نمایش یا فروش بود. علاوه بر این، هنرمند در انتخاب شیوهٔ عرضه و ارائه اثر خود نیز خلاق‌تر شده است؛ مثلاً میتواند تعداد محدودی توکن از یک اثر صادر کند یا یک مجموعه‌ی سریالی از آثار مرتبط بسازد و هر کدام را جداگانه به فروش برساند. این میزان کنترل و آزادی در نهایت منجر به کسب درآمد بیشتر و رضایت هنری بالاتر برای خالق اثر می‌شود.
بیشتر بخوانید: NFT در آموزش؛ آینده گواهی‌نامه‌ها و دوره‌های آنلاین
مزایای NFT برای خریداران آثار هنری: چرا خریداران به NFT تمایل دارند؟
تنها هنرمندان نیستند که از موج NFT استقبال کرده‌اند؛ خریداران و مجموعه‌داران آثار هنری نیز دلایل متعددی برای گرایش به خرید NFT به جای آثار فیزیکی یا روش‌های سنتی دارند. در این بخش به نگاه خریداران می‌پردازیم و بررسی می‌کنیم که چرا مجموعه‌داران هنری، سرمایه‌گذاران و حتی علاقه‌مندان عادی هنر به سمت خرید NFT جذب شده‌اند.
سرمایه‌گذاری پرسود و پتانسیل رشد ارزش
بسیاری از خریداران به NFT به چشم یک فرصت سرمایه‌گذاری جدید و پرسود نگاه می‌کنند. طی سال‌های اخیر، داستان‌هایی از افزایش سرسام‌آور قیمت برخی NFTها منتشر شده است که توجه سرمایه‌گذاران را جلب کرده است. برای مثال، یک مجموعه‌دار NFT به نام متاکوان (MetaKovan) که خریدار اثر مشهور بیپل بود، اظهار کرد که توکن‌های غیرمثلی را «۱۰ برابر بهتر از همتایان فیزیکی‌شان» می‌داند. این گفته بازتاب‌دهندهٔ دیدگاهی است که NFT را دارای پتانسیل رشد بیشتری نسبت به آثار هنری سنتی می‌بیند. واقعیت این است که بازار NFT هنوز نوپا و در حال رشد است و خریداران اولیه امیدوارند با گذشت زمان ارزش دارایی‌های دیجیتال‌شان چندین برابر شود. تمایل به کسب سود قابل توجه از رشد ارزش آثار دیجیتال، انگیزه‌ای قوی برای خریداران شده است تا به جای خرید تابلو یا مجسمه فیزیکی، در NFTها سرمایه‌گذاری کنند. البته همچنان این بازار با نوسانات همراه است و همه NFTها رشد قیمتی ندارند، اما احتمال دستیابی به یک NFT نایاب و ارزشمند، بسیاری را وسوسه می‌کند.
اصالت، شفافیت و امنیت در مالکیت آثار
خریداران هنر همیشه نگران اصالت اثر خریداری‌شده و امنیت سرمایه خود بوده‌اند. در روش سنتی، تأیید اصالت یک تابلو یا اثر فیزیکی نیازمند کارشناس و مدارک شناسایی است و باز هم امکان تقلب یا کپی غیرقانونی وجود دارد. اما NFT با ثبت روی بلاک‌چین، شفافیت و امنیت کم‌نظیری فراهم کرده است. هر NFT همان‌طور که اشاره شد یک گواهی دیجیتال غیرقابل‌تقلب است که سوابق کامل خرید و فروش آن در زنجیره بلوکی ذخیره می‌شود. مجموعه‌داران با خرید NFT مطمئن هستند که مالک نسخه‌ی اصلی دیجیتال شده یک اثر هنری هستند و این مالکیت به صورت عمومی و شفاف قابل ردگیری است. همچنین از جنبه امنیت سرمایه، NFTها با اتکا به ساختار غیرمتمرکز بلاک‌چین در برابر حذف یا نابودی مصونیت بیشتری دارند؛ یعنی تا وقتی بلاک‌چین مربوطه فعال است، سند مالکیت شما محفوظ خواهد ماند. این سطح از اعتماد و اطمینان در مالکیت دیجیتال، برای خریدارانی که شاید پیش‌تر به خاطر ترس از کلاه‌برداری وارد دنیای هنر نمی‌شدند، بسیار جذاب است.
نقدشوندگی بالا و سهولت در تبادل
یکی از تفاوت‌های مشهود بین بازار سنتی هنر و بازار NFT در میزان نقدشوندگی و سرعت معاملات است. فروش یک اثر هنری فیزیکی ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها زمان ببرد؛ باید خریداری پیدا شود، شاید در یک حراجی شرکت کند یا از طریق گالری اقدام به فروش شود که خود روندی زمان‌بر است. در مقابل، NFTها در بازارهای آنلاین جهانی به صورت ۲۴ ساعته معامله می‌شوند و مالک اثر میتواند هر زمان که بخواهد آن را برای فروش عرضه کند. نقدشوندگی بالاتر به این معناست که یک کلکسیونر NFT در صورت نیاز به نقدینگی، راحت‌تر میتواند دارایی دیجیتال خود را بفروشد یا مبادله کند. علاوه بر این، امکان معاملهٔ مستقیم و همتا‌به‌همتا در پلتفرم‌های NFT وجود دارد و نیازی به طی مراحل اداری پیچیده یا پرداخت هزینه‌های واسطه نیست. برخی پلتفرم‌ها حتی قابلیت فروش فوری یا حراج‌های آنلاین با شمارش معکوس را دارند که هیجان معامله را بیشتر هم می‌کند. مجموعه‌داران همچنین می‌توانند از امکان مالکیت جزئی (Fractional Ownership) بهره ببرند؛ یعنی درصدی از یک NFT گران‌قیمت را خریداری کنند و در سود و ارزش آن سهیم شوند. این انعطاف‌پذیری در معامله و مالکیت یکی دیگر از دلایلی است که خریداران امروزی به NFT علاقه پیدا کرده‌اند.
تنوع گسترده و دسترسی به آثار هنری جهانی
در بازار سنتی هنر، یک خریدار برای مشاهده و خرید آثار معمولاً باید به گالری‌ها، نمایشگاه‌ها یا حراج‌های محدود مراجعه کند که دامنه انتخاب محدودی پیش‌روی او می‌گذارد. دنیای NFT اما به‌طرز چشم‌گیری تنوع و دسترسی را افزایش داده است. اکنون هر فرد از هر جای دنیا میتواند با اتصال به اینترنت، به هزاران اثر هنری دیجیتال از هنرمندان مختلف دسترسی داشته باشد. این به معنای تنوع سبک‌ها، ژانرها و هنرمندان از سراسر جهان است که قبلاً برای یک خریدار عادی میسر نبود. برای یک مجموعه‌دار هنر دیجیتال، هیچ محدودیتی در کار نیست – میتواند صبح یک اثر سه‌بعدی از یک هنرمند آسیایی بخرد و عصر همان روز یک طرح گرافیکی از هنرمندی در اروپا را به مجموعه خود اضافه کند. چنین گستره‌ای از انتخاب باعث شده خریداران احساس کنند بخشی از یک جامعه جهانی هنر هستند. ضمن اینکه بسیاری از آثار NFT به صورت مجموعه‌های محدود (Limited Edition) ارائه می‌شوند که حس کمیابی و ارزشمندی خاصی به خرید اضافه می‌کند. خریداران از کشف استعدادهای جدید و داشتن آثاری که شاید روزی مشهور شوند نیز لذت می‌برند. به بیان دیگر، بازار NFT درهای دنیای هنر را به روی همه گشوده است و هر کس با هر سلیقه‌ای میتواند چیزی مطابق میل خود پیدا کند.
بیشتر بخوانید: NFT چطور میتواند موسیقی را متحول کند؟
تجربه اجتماعی و مزایای ویژه برای مالکین
خرید NFT صرفاً یک معامله مالی نیست؛ بلکه نوعی تجربه اجتماعی و عضویت در یک جامعه را نیز به همراه دارد. بسیاری از پروژه‌های مطرح NFT برای مالکین خود مزایایی ویژه در نظر می‌گیرند. به عنوان نمونه، مجموعه‌ی معروف Bored Ape Yacht Club (میان علاقه‌مندان ایرانی به «میمون‌های کسل» مشهور شده) صرفاً مجموعه‌ای از تصاویر میمون کارتونی نیست، بلکه یک باشگاه خصوصی آنلاین است. مالک هر Bored Ape به یک انجمن اختصاصی دسترسی دارد که شامل اتاق‌های گفت‌وگوی ویژه، امکان شرکت در رویدادهای اختصاصی و حتی دریافت رایگان NFTهای جدید (از طریق airdrop) می‌شود. این حس عضویت در یک گروه ویژه و بهره‌مندی از امتیازات آن، برای بسیاری از خریداران جذاب است. به طور کلی، NFTها در حال شکل‌دادن به اجتماعات جدیدی از هنردوستان در فضای مجازی هستند؛ جایی که اعضا بر اساس علایق مشترک گرد هم می‌آیند و درباره آثار گفتگو می‌کنند، آنها را به نمایش می‌گذارند و حتی هویت دیجیتال خود را با NFTهایشان تعریف می‌کنند (مثلاً استفاده از تصاویر پروفایل NFT در شبکه‌های اجتماعی). این جنبه اجتماعی و سرگرم‌کننده، عاملی است که خریداران احساس می‌کنند با خرید یک NFT چیزی بیش از یک اثر هنری به دست آورده‌اند.
مقایسه فروش سنتی آثار هنری و فروش NFT
| وجه مقایسه | فروش سنتی آثار هنری | فروش آثار هنری به صورت NFT |
|---|---|---|
| واسطه‌ها | وجود واسطه‌هایی مانند گالری‌ها، دلالان یا حراجی‌ها در فرایند فروش | فروش مستقیم در پلتفرم‌های آنلاین؛ ارتباط بی‌واسطه بین هنرمند و خریدار |
| بازار و مخاطبان | محدود به مخاطبان محلی یا شبکه‌های سنتی هنر؛ نیازمند حضور فیزیکی در رویدادها | دسترسی به بازار جهانی و مخاطبان بین‌المللی از طریق اینترنت در ۷ روز هفته و ۲۴ ساعت روز |
| درآمد هنرمند | کسب درآمد فقط از فروش اولیه اثر؛ بدون سهم در فروش‌های بعدی | امکان تعیین حق امتیاز برای فروش‌های ثانویه و کسب درآمد مداوم توسط هنرمند |
| اصالت و مالکیت | نیازمند گواهی اصالت فیزیکی و تأیید کارشناس؛ امکان جعل یا کپی دشوار اما ممکن | اصالت اثر با ثبت در بلاک‌چین تضمین می‌شود؛ سابقهٔ مالکیت شفاف و غیرقابل‌تغییر روی بلاک‌چین |
| نوع اثر | عموماً آثار فیزیکی (نقاشی، مجسمه، عکس چاپ‌شده و غیره) | آثار دیجیتال (تصویر، ویدئو، موزیک، مدل سه‌بعدی و...) یا فیزیکی همراه با توکن دیجیتال مرتبط |
| هزینه‌ها و کارمزد | هزینه‌های گالری یا حراج (بین ۳۰ تا ۵۰ درصد قیمت فروش) + هزینه حمل‌ونقل و بیمه | کارمزد پلتفرم NFT (معمولاً زیر ۵٪) + کارمزد اندک برای ضرب توکن (در بلاک‌چین‌های کم‌هزینه مثل پالیگان ناچیز) |
| نقدشوندگی و معامله | فروش مجدد زمان‌بر و نیازمند یافتن خریدار یا حضور در حراجی‌ها | امکان فروش سریع در بازارهای آنلاین؛ معاملات همتا‌به‌همتا و نقدشوندگی بالاتر در بازار ثانویه |
| تجربه مالکیت | مالکیت فیزیکی اثر همراه با چالش‌های نگهداری (فضا، محافظت، بیمه) | مالکیت دیجیتال اثر با امکان نمایش در گالری‌های آنلاین یا متاورس؛ بدون نیاز به فضای فیزیکی برای نگهداری |
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
در نهایت، NFT به عنوان پدیده‌ای نوآورانه توانسته معادلات دیرینه دنیای هنر را تغییر دهد. هنرمندان با بهره‌گیری از NFT به استقلال مالی و هنری بیشتری دست یافته‌اند، زیرا می‌توانند بدون واسطه به مخاطبان جهانی دسترسی داشته باشند، اصالت آثارشان را تضمین کنند و حتی از ارزش افزوده آینده آثارشان بهره‌مند شوند. از سوی دیگر، خریداران و مجموعه‌داران نیز دریافته‌اند که NFT فرصتی منحصربهفرد برای سرمایه‌گذاری، گردآوری آثار متنوع و مشارکت در جوامع هنری نوین است. تجربهٔ مالکیت آثار هنری در بستر دیجیتال با شفافیت، امنیت و حتی لذت اجتماعی بیشتری همراه شده و مرزهای جغرافیایی و سنتی را درنوردیده است.
با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد آیندهٔ فروش و خرید آثار هنری تا حد زیادی با فناوری NFT گره خورده است. البته این به معنای حذف کامل روش‌های سنتی نیست، بلکه همزیستی دنیای فیزیکی و دیجیتال هنر چشم‌اندازی است که بیش از پیش شکل می‌گیرد. در ایران نیز پلتفرم‌هایی مانند NFTباز (اولین بازار NFT ایرانی) در حال ظهور هستند تا هنرمندان و خریداران ایرانی بتوانند به سادگی و با هزینه کمتر وارد این عرصه شوند. در دنیایی که تحول دیجیتال شتاب گرفته، هنر و فناوری در کنار هم آینده‌ای هیجان‌انگیز را رقم می‌زنند و NFT فصل تازه‌ای در کتاب تاریخ هنر گشوده است؛ فصلی که در آن خلاقیت هنری و نوآوری تکنولوژیک دست در دست یکدیگر دارند.
