کاربرد NFT در آموزش: انقلاب مالکیت دیجیتال در دنیای یادگیری

در دنیایی که فناوری بلاک‌چین مرزهای جدیدی را به روی ما گشوده است، مفهوم NFT یا «توکن غیرمثلی» راه خود را به حوزه آموزش نیز باز کرده است. شاید تاکنون بیشتر درباره NFT‌ها در زمینه هنر دیجیتال و کلکسیون‌های آنلاین شنیده باشید، اما این فناوری مالکیت دیجیتال پتانسیل آن را دارد که شیوه ارائه گواهی‌نامه‌ها، دوره‌های آموزشی و حتی مدل‌های کسب‌وکار آموزش را متحول کند. در این مقاله، به زبان ساده بررسی می‌کنیم که  چگونه می‌توان از انفتی در آموزش بهره برد. مدیران آموزشگاه‌ها، اساتید دانشگاه، دانشجویان و پلتفرم‌های آموزشی آنلاین در می‌یابند که چگونه NFT می‌تواند به فروش دوره‌ها، صدور گواهی‌های معتبر، حفظ مالکیت فکری محتوا و ایجاد مدل‌های درآمدی نوین در آموزش کمک کند. همچنین مزایا و چالش‌های پیاده‌سازی این فناوری و نمونه‌های واقعی استفاده از NFT در آموزش را مرور خواهیم کرد تا دید جامعی از این روند نوظهور ارائه دهیم.

فروش دوره‌های آموزشی با استفاده از NFT

یکی از نوآورانه‌ترین کاربردهای NFT در آموزش، فروش دوره‌های آموزشی به صورت توکن‌های غیرمثلی است. در روش سنتی، ثبت‌نام در یک دوره آنلاین یا خرید محتوای آموزشی معمولاً به صورت یک مجوز کاربری غیرقابل انتقال انجام می‌شود؛ یعنی دانشجو هزینه دوره را می‌پردازد اما نمی‌تواند «مالکیت» آن دوره را به دیگری منتقل کند. حال تصور کنید هر دوره آموزشی دیجیتال به شکل یک NFT ارائه شود. در این حالت، NFT نمایانگر دسترسی به دوره یا محتوای آموزشی است و خریدار به نوعی مالک آن دارایی آموزشی دیجیتال می‌شود. این مالکیت دیجیتال پیامدهای جالبی به همراه دارد:

• امکان انتقال و فروش مجدد دوره: دانشجو پس از خرید یک دوره به صورت NFT، می‌تواند آن را در پایان دوره به فرد دیگری واگذار کند یا بفروشد. به عنوان مثال، اگر فردی یک دوره تخصصی را به صورت NFT خریداری کرد و پس از طی کردن آن دیگر به آن نیاز نداشت، قادر خواهد بود NFT مربوط به دوره را در بازار ثانویه به فروش برساند. خریدار جدید نیز با در اختیار داشتن NFT، دسترسی قانونی به محتوای دوره خواهد داشت.

• حق امتیاز برای مدرس یا مؤسسه آموزشی: یکی از قابلیت‌های مهم NFT‌ها، امکان تعریف حق امتیاز (Royalty) در قرارداد هوشمند آنها است. یعنی سازنده یا فروشنده اصلی NFT می‌تواند درصدی را تعیین کند که در هر بار فروش مجدد، به او پرداخت شود. در زمینه دوره‌های آموزشی، این بدان معناست که اگر یک دانشجو دوره‌ای را به صورت NFT خرید و سپس آن را به دانشجوی دیگری فروخت، درصدی از مبلغ فروش مجدد به مدرس یا پلتفرم آموزشی ارائه‌دهنده دوره خواهد رسید. این مدل درآمدی جدیدی خلق می‌کند که در روش‌های سنتی وجود نداشت (زیرا مثلاً وقتی کتاب درسی دست‌دوم فروخته می‌شود، نویسنده یا ناشر سودی نمی‌برد). بدین ترتیب مدرسین و مؤسسات از بازار ثانویه آموزش نیز منتفع می‌شوند.

• حفظ هویت برند و اصالت محتوا: وقتی دوره‌ها به شکل NFT عرضه می‌شوند، مدرس یا آموزشگاه می‌تواند هویت برند خود را در متادیتای NFT بگنجاند و مطمئن باشد که هر کس این NFT را مشاهده می‌کند، منبع اصلی آن را تشخیص می‌دهد. این کار جلوی کپی‌برداری غیرمجاز تا حدی بازدارندگی ایجاد می‌کند، زیرا هر NFT حاوی اطلاعات تغییرناپذیر درباره خالق دوره است.

به عنوان نمونه، وب‌سایت EdSurge یک مقاله آموزشی در مورد اهمیت NFT در آموزش منتشر کرد و آن را به عنوان NFT در یک حراج آزمایشی به فروش گذاشت تا امکان بازاریابی محتوا به این روش را بیازماید. هرچند این یک مقاله بود نه دوره کامل، اما نشان داد که حتی محتوای آموزشی نیز می‌تواند به صورت NFT عرضه شود. با رواج این الگو، ممکن است در آینده پلتفرم‌هایی ببینیم که دوره‌های آنلاین را روی بازارچه‌های NFT عرضه می‌کنند و فراگیران با خرید این توکن‌ها به دوره دسترسی پیدا می‌کنند. این روش می‌تواند یادگیری مجازی را متحول کند و به نوعی انگیزه و ارزش افزوده برای دانشجویان ایجاد کند، چون آنان واقعاً مالک یک دارایی دیجیتال می‌شوند که حتی پس از پایان دوره هم ارزش مبادله‌ای دارد.

بیشتربخوانید : استفاده از NFT در تبلیغات: برندهایی که از این تکنولوژی استفاده کرده‌اند

صدور گواهی‌نامه‌های آموزشی معتبر با NFT

یکی از کاربردهای برجسته NFT در آموزش، صدور گواهی‌نامه‌ها و مدارک تحصیلی به صورت دیجیتال و مبتنی بر بلاک‌چین است. در حال حاضر، تأیید صحت مدارک آموزشی (مانند دانشنامه دانشگاهی یا گواهی پایان دوره) به صورت سنتی می‌تواند زمان‌بر و مستلزم استعلام از مراکز صادرکننده باشد. همچنین مواردی از جعل مدارک تحصیلی وجود داشته که اعتماد به این اسناد را خدشه‌دار کرده است. NFT می‌تواند این حوزه را دگرگون کند:

• جلوگیری از جعل و افزایش اعتماد: هنگامی که یک مدرک یا گواهی آموزشی به صورت NFT صادر می‌شود، تمام جزئیات آن (مانند نام دانشجو، دوره یا درجه علمی، تاریخ صدور و نهاد صادرکننده) در قالب یک توکن غیرمثلی بر روی بلاک‌چین ثبت می‌گردد. این ثبت بلاک‌چینی به منزله یک مُهر دیجیتال تغییرناپذیر است که جعل مدرک را عملاً غیرممکن می‌کند. هیچ‌کس نمی‌تواند یک NFT را دستکاری کند یا کپی برابر اصل بسازد، چرا که اصالت هر توکن از طریق شبکه بلاک‌چین به راحتی قابل تأیید است. در واقع با استفاده از NFT، احتمال جعل یا دستکاری مدارک آموزشی به شدت کاهش می‌یابد.

• راستی‌آزمایی سریع توسط دیگران: با داشتن گواهی‌نامه NFT، دانش‌آموختگان می‌توانند به سادگی لینک یا کد شناسه توکن مدرک خود را در اختیار کارفرمایان، دانشگاه‌های مقصد یا هر نهاد دیگری قرار دهند. گیرنده می‌تواند با یک جستجوی ساده روی بلاک‌چین، اعتبار مدرک را بررسی کند و ببیند که آیا این NFT واقعاً توسط دانشگاه یا مؤسسه مربوطه صادر شده است یا خیر. به عنوان مثال، به جای ارسال تصویر اسکن‌شده مدرک و انتظار برای پاسخ استعلام، کارجو می‌تواند آدرس NFT مدرک خود را ارائه کند و کارفرما فوراً صحت مدرک را تأیید کند. این سهولت در اعتبارسنجی مدارک، روندهای اداری را تسریع کرده و بار اداری تأیید مدارک را از دوش دانشگاه‌ها و موسسات برخواهد داشت.

• حفظ دائمی سوابق آموزشی: مدارک کاغذی ممکن است گم شوند یا آسیب ببینند و حتی نسخه‌های دیجیتال (PDF) نیز در معرض حذف شدن ناخواسته هستند. اما NFT مدارک بر روی بلاک‌چین ماندگار است و در طول زمان از بین نمی‌رود. هر دانشجو یک سابقه دائمی از دستاوردهای آموزشی خود خواهد داشت که حتی در صورت تغییر محل زندگی، بروز بحران‌ها یا گذشت سالیان، همچنان روی شبکه بلاک‌چین قابل دسترسی و اعتماد است. این ویژگی به‌ویژه در شرایط خاص مانند مهاجرت یا وقوع حوادث می‌تواند حیاتی باشد؛ به طور مثال اگر سیستم آموزشی یک کشور دچار مشکل شود، افراد با در اختیار داشتن مدارک بلاک‌چینی می‌توانند تحصیلات خود را در جای دیگری اثبات و ادامه دهند.

چندین موسسه آموزشی پیشرو در دنیا به سمت استفاده از NFT برای مدارک حرکت کرده‌اند. برای نمونه، دانشگاه دوک (Duke University) به عنوان یکی از اولین‌ها گواهی پایان دوره برنامه مهندسی فین‌تک خود را در قالب NFT به دانش‌آموختگان اعطا کرد. این گواهی‌ها که روی بلاک‌چین پالیگان ثبت شده‌اند، عملاً نقش همان مدرک کاغذی را ایفا می‌کنند منتها با امنیت و سهولت بیشتر. همچنین دانشگاه‌های دیگری مانند MIT و دانشگاه‌های عضو کنسرسیوم Digital Credentials نیز روی استانداردهای مدارک دیجیتال مبتنی بر بلاک‌چین کار کرده‌اند.

مثال قابل توجه دیگر در سال‌های اخیر، دانشگاه هوسئو (Hoseo University) در کره جنوبی است که تصمیم گرفت به فارغ‌التحصیلان سال ۲۰۲۱ خود مدارک دانش‌آموختگی را به شکل NFT اعطا کند. این دانشگاه برای تمامی ۲۸۳۰ فارغ‌التحصیل خود، دانشنامه‌ها را روی بلاک‌چین صادر کرد تا دسترسی به خدمات اداری را آسان‌تر کند و از هرگونه جعل مدرک جلوگیری شود. حرکت جسورانه‌ای که نشان می‌دهد حتی در مقیاس بزرگ نیز می‌توان به صدور مدارک بلاک‌چینی اعتماد کرد، تا جایی که یک دانشگاه دولتی حاضر شده کلیه مدارک رسمی خود را از حالت کاغذی به NFT تغییر دهد.

با توجه به این روندها، به نظر می‌رسد در آینده گواهی‌نامه‌های مبتنی بر NFT به یک استاندارد جدید تبدیل شوند. در آن صورت، داشتن یک کیف پول دیجیتال حاوی مدارک تحصیلی و گواهی‌های مهارتی، همانند یک رزومه دیجیتال برای هر فرد عمل خواهد کرد که هر لحظه قابل ارائه و تأیید است. این تغییر می‌تواند شفافیت و اعتماد را در اکوسیستم آموزش و اشتغال به شکل چشم‌گیری افزایش دهد.

حفظ مالکیت فکری محتوای آموزشی با NFT

یکی از دغدغه‌های مهم اساتید، مؤلفان و حتی دانشجویان خلاق، حفظ حقوق مالکیت فکری محتوا و آثار آموزشی است. در محیط‌های آموزشی سنتی، اغلب دیده می‌شود که محتوای تولیدشده (مانند جزوات، اسلایدها، ویدئوهای آموزشی، پروژه‌های دانشجویی و تحقیقات) به راحتی بدون ذکر منبع کپی یا توزیع می‌شوند. NFT می‌تواند به عنوان ابزاری برای ثبت حقوق مالکیت فکری در فضای دیجیتال به کار رود و جلوی برخی سوءاستفاده‌ها را بگیرد.

• ثبت اصالت و زمان‌بندی ایجاد محتوا: وقتی یک مدرس محتوای آموزشی خود (مثلاً یک کتاب الکترونیکی یا مجموعه ویدئو) را به صورت NFT ضرب (Mint) می‌کند، در واقع یک گواهی تغییرناپذیر شامل مشخصات محتوا، نام خالق و تاریخ ایجاد آن را روی بلاک‌چین ثبت کرده است. این ثبت بلاک‌چینی می‌تواند بعداً به عنوان سند اثبات مالکیت به کار رود. برای مثال، اگر کسی بدون اجازه اقدام به کپی و پخش یک ویدئوی درسی کند، مدرس می‌تواند با ارجاع به NFT ثبت‌شده نشان دهد که محتوای مزبور در تاریخ معینی توسط وی ایجاد و مالکیت آن تثبیت شده است. البته NFT جلوی کپی کردن را فیزیکاً نمی‌گیرد، اما ادعای مالکیت را شفاف می‌سازد و کار متقلبان را در اثبات حق به مراتب دشوارتر می‌کند.

• اعتباردهی به خالقان محتوا: در محیط دانشگاهی، دانشجویان و پژوهشگران زمان زیادی را صرف تولید محتوای اصیل (مقاله، گزارش تحقیق، پروژه‌های عملی و غیره) می‌کنند. معمولاً این آثار دانشجویی تحت پوشش حق کپی‌رایت رسمی قرار نمی‌گیرند و ممکن است به مرور در انبوه مدارک فراموش شوند. NFT راهی برای به رسمیت شناختن دستاوردهای خلاقانه فراهم می‌کند. به عنوان مثال، یک دانشجوی هنر می‌تواند نقاشی دیجیتال یا طرح گرافیکی خود را به NFT تبدیل کند؛ در نتیجه آن اثر با نام او بر روی بلاک‌چین ثبت می‌شود و هر کس آن NFT را ببیند از پدیدآورنده اصلی آن مطلع خواهد شد. این کار نوعی رزومه هنری آنلاین برای دانشجو ایجاد می‌کند و اگر بعدها اثر خود را بفروشد، شهرت و شاید سهمی از فروش نصیب او می‌شود. به طور کلی، توکن‌سازی محتوای آموزشی و پژوهشی باعث می‌شود که خالقان اصلی آن (خواه استاد باشند یا دانشجو) اعتبار و دیده‌شدن بیشتری پیدا کنند.

• تأمین مالی تحقیقات و پروژه‌های آموزشی: NFT علاوه بر حفاظت از حق معنوی، می‌تواند برای تأمین مالی پروژه‌های علمی هم به کار رود. نمونه جالب در این زمینه، اقدام دانشگاه کالیفرنیا، برکلی است. این دانشگاه در سال ۲۰۲۱ دستاوردهای پژوهشی دو تن از اساتید برنده جایزه نوبل خود را در قالب NFT عرضه کرد و آنها را به حراج گذاشت. این دو محقق (پروفسور جیمز آلیسون و جنیفر دودنا) به ترتیب برای پژوهش‌هایشان در حوزه ایمنی درمانی سرطان و ویرایش ژن CRISPR نوبل دریافت کرده بودند. دانشگاه برکلی تصاویر دیجیتال مربوط به تحقیقات و اکتشافات آنان را توکنایز کرده و NFT حاصل را به مزایده گذاشت. عواید فروش این NFT‌ها برای حمایت مالی از پژوهش‌های علمی و تأمین بودجه مرکز بلاک‌چین دانشگاه استفاده شد. این مثال نشان می‌دهد که حتی نتایج تحقیقات علمی نیز می‌تواند به شکل NFT ارزش‌گذاری شده و با حفظ اعتبار علمی، تبدیل به منبع درآمدی برای توسعه دانش شود.

• جلوگیری از سرقت علمی و کپی غیرمجاز: هرچند NFT به تنهایی جلوی کپی شدن یک محتوا را نمی‌گیرد، اما وجود یک رکورد شفاف از مالکیت محتوا روی بلاک‌چین نقش بازدارنده دارد. افراد می‌دانند که اثر دارای NFT، تاریخچه مالکیت عمومی دارد و تلاش برای ادعای مالکیت آن توسط شخص دیگر به راحتی رد خواهد شد. حتی در مواردی مانند انتشار اسلایدهای یک استاد در وب بدون اجازه، وجود NFT اصلی در بلاک‌چین می‌تواند به عنوان مدرک در پیگیری حقوقی مورد استناد قرار گیرد.

با استفاده از NFT، مالکیت فکری در آموزش رنگ و بوی جدیدی پیدا می‌کند. اساتید و مؤلفان محتوای آموزشی اطمینان می‌یابند که آثارشان با اسم خودشان در دنیای دیجیتال حک شده و هر گونه بهره‌برداری بعدی از آن قابل رصد است. دانشجویان خلاق نیز می‌توانند پروژه‌ها و آثار برجسته‌شان را توکنایز کرده و به این ترتیب ضمن کسب اعتبار، حتی شانس کسب درآمد از خلاقیت‌هایشان را داشته باشند. در مجموع، NFT‌ها با فراهم کردن امکان انتساب مالکیت شفاف، فضای عادلانه‌تری برای تولیدکنندگان محتوای آموزشی رقم می‌زنند.

مدل‌های درآمدی مبتنی بر NFT برای آموزشگاه‌ها و پلتفرم‌ها

ورود NFT به دنیای آموزش تنها جنبه آموزشی یا اعتباری ندارد، بلکه می‌تواند مدل‌های کسب‌وکار و درآمدزایی آموزشگاه‌ها و پلتفرم‌های آموزشی را نیز متحول کند. در این بخش به چند مدل درآمدی مبتنی بر NFT اشاره می‌کنیم که می‌تواند برای مؤسسات آموزشی فرصت‌آفرین باشد:

1. فروش مستقیم دوره‌ها و محتوا به شکل NFT: همان‌طور که پیش‌تر توضیح داده شد، آموزشگاه‌ها می‌توانند دوره‌های آنلاین، کارگاه‌ها، کتاب‌های دیجیتال یا حتی محتوای آموزشی کوتاه (مانند فیلم‌های آموزشی) را به صورت NFT عرضه کنند. در این مدل، درآمد ابتدایی از محل فروش NFT به دانشجویان حاصل می‌شود. برای مثال یک مؤسسه می‌تواند تنها ۱۰۰ توکن NFT برای یک دوره خاص صادر کند (محدودیت تعداد برای ایجاد ارزش بیشتر) و هر کدام را به قیمتی معین بفروشد. خریداران این NFT‌ها به محتوای دوره دسترسی خواهند داشت. این روش علاوه بر ایجاد درآمد آنی، ارزش بازاری دوره را نیز بالاتر می‌برد؛ چرا که هر NFT نماینده یک «صندلی» در دوره است و ممکن است افراد برای دسترسی به دوره‌ای محبوب حاضر به پرداخت مبالغ بالاتری در بازار ثانویه شوند.

2. دریافت حق امتیاز از بازار ثانویه (Royalty): یکی از جذاب‌ترین قابلیت‌های NFT برای درآمدزایی آموزش، حق امتیاز خودکار است. آموزشگاه یا مدرس می‌تواند در قرارداد NFT دوره یا محتوای خود تعیین کند که مثلاً ۱۰٪ از هر فروش بعدی به او برسد. در نتیجه اگر دانشجو A دوره را به قیمت ۱ میلیون تومان بخرد و سپس به دانشجو B به قیمت ۱.۵ میلیون تومان بفروشد، ۱۵۰ هزار تومان به طور خودکار به مدرس یا مؤسسه خواهد رسید. این روند ممکن است چندین بار تکرار شود و هر بار درصدی از معاملات ثانویه برای صاحب اصلی محتوا درآمدزایی کند. چنین مکانیزمی پیشتر در صنعت نشر و آموزش وجود نداشت و کاملاً نوآورانه است. حتی برای کتاب‌های درسی دیجیتال هم قابل تصور است که نویسنده و ناشر از هر بار فروش دست‌دوم کتاب‌شان درآمد کسب کنند.

3. عرضه NFTهای کلکسیونی و یادبود آموزشی: مؤسسات آموزشی می‌توانند از فضای NFT برای عرضه توکن‌های کلکسیونی یا یادبود بهره ببرند. به عنوان مثال، دانشگاه‌ها می‌توانند NFTهای محدودی حاوی تصاویر تاریخی دانشگاه، لوگوهای ویژه، آثار هنری دانشجویی یا یادبود فارغ‌التحصیلی هر دوره منتشر کنند و به فروش برسانند. هواداران و فارغ‌التحصیلان ممکن است برای حمایت از دانشگاه و داشتن یک یادگاری دیجیتال ارزشمند، اقدام به خرید این NFT‌ها کنند. درآمد حاصل می‌تواند صرف بورسیه دانشجویان یا توسعه امکانات آموزشی شود. این مدل شبیه فروش محصولات جانبی (مثل تی‌شرت یا یادبود) است ولی در فضای کاملاً دیجیتال و با جذابیت بیشتر برای نسل جدید. حتی برخی چهره‌های آموزشی می‌توانند NFT شخصی‌سازی‌شده خود (مثلاً کاریکاتور استاد یا نقل‌قول مشهور او در قالب NFT) را جهت خیریه یا کسب درآمد منتشر کنند.

4. عضویت‌ها و بلیت‌های NFT: در مدل دیگر، یک آموزشگاه یا پلتفرم می‌تواند عضویت VIP یا اشتراک ویژه خود را به شکل NFT ارائه دهد. مثلاً یک پلتفرم آموزش آنلاین NFTهایی منتشر کند که دارنده آن به مدت یک سال به تمامی دوره‌های سایت دسترسی دارد. این NFT قابل فروش در بازار ثانویه نیز باشد. این گونه، کسانی که اشتراک را زودتر می‌خرند در پایان دوره می‌توانند آن را به دیگران واگذار کنند. مزیت برای پلتفرم این است که شاید افراد بیشتری حاضر به خرید اشتراک NFT شوند چون می‌دانند دارایی آنها پس از اتمام دوره بی‌ارزش نمی‌شود و قابل فروش است. از سوی دیگر، پلتفرم می‌تواند از هر انتقال NFT اشتراک، حق امتیاز دریافت کند و عملاً از هر جابجایی اشتراک نیز کسب درآمد کند.

5. بازارچه‌های NFT آموزشی: پلتفرم‌های آنلاین می‌توانند بستری برای خرید و فروش NFT‌های آموزشی فراهم کنند. برای مثال، سایتی را در نظر بگیرید که اساتید بتوانند محتوای خود (ویدئو، اسلاید، آزمون، طرح درس و...) را به صورت NFT عرضه کنند و دانشجویان یا سایر مدرسین آنها را خریداری کنند. پلتفرم از هر معامله درصدی کارمزد برمی‌دارد که این خود مدل درآمدی قدرتمندی است. چنین بازارچه‌ای می‌تواند انگیزه تولید محتوای باکیفیت را بین معلمان افزایش دهد و در عین حال یک منبع درآمد برای گردانندگان پلتفرم باشد.

6. توکن‌های تشویقی برای مدرسان و فراگیران: هرچند این مورد مستقیم درآمدزا نیست، اما انگیزه‌بخشی از طریق NFT می‌تواند به طور غیرمستقیم سودآور باشد. پلتفرم Preply را در نظر بگیرید که یک سایت آموزش زبان است؛ این شرکت برای قدردانی از سه مدرس برتر خود در سال ۲۰۲۱، NFT‌هایی اختصاصی ضرب و به آنها اهدا کرد. هر مدرس یک نشان دیجیتال منحصر‌به‌فرد دریافت کرد که نشان‌دهنده دستاوردش بود و می‌توانست آن را نگه دارد یا حتی بفروشد. این کار ضمن ایجاد انگیزه در مدرسین (برای رقابت سالم)، نام پلتفرم را نیز به عنوان شرکتی نوآور بر سر زبان‌ها انداخت. نتیجه چنین ابتکاراتی می‌تواند جذب مدرسین و دانشجویان بیشتر و در نهایت رونق کسب‌وکار آموزشی باشد. به طور مشابه، یک آموزشگاه می‌تواند به دانش‌آموزان ممتاز خود NFT افتخاری اعطا کند یا برای کسانی که در فعالیت‌های فوق برنامه شرکت می‌کنند توکن‌های ویژه صادر کند. این NFT‌ها اگرچه ارزش مالی مستقیمی ندارند، اما حس تعلق و مشارکت را بالا می‌برند و برند آموزشی را تقویت می‌کنند.

مدل‌های فوق نمونه‌هایی از فرصت‌های کسب درآمد در عصر جدید آموزش دیجیتال هستند. بدیهی است که اجرای هریک از این‌ها نیازمند زیرساخت فنی و نیز پذیرش از سوی جامعه هدف است. در بخش بعد به مزایا و چالش‌های کلی به‌کارگیری NFT در آموزش می‌پردازیم.

مزایا و چالش‌های پیاده‌سازی NFT در آموزش

مانند هر فناوری نوظهور، استفاده از NFT در آموزش نیز دارای مزایا و البته چالش‌هایی است که باید در نظر گرفته شوند. در این بخش، ابتدا به مزایای کلیدی به‌کارگیری NFT در آموزش اشاره می‌کنیم و سپس چالش‌ها و موانع پیش روی آن را بررسی خواهیم کرد.

مزایا به‌کارگیری NFT در آموزش

• اصالت و جلوگیری از تقلب: NFT‌ها اصالت مدارک و محتوا را تضمین می‌کنند و جعل آن‌ها عملاً ناممکن است. این ویژگی در صدور گواهی‌نامه‌های تحصیلی و جوایز آموزشی بسیار حائز اهمیت است و اعتماد به این اسناد را افزایش می‌دهد.

• راستی‌آزمایی آسان و شفافیت: با NFT، فرآیند تأیید مدارک تحصیلی یا سوابق آموزشی بسیار سریع و شفاف می‌شود. هر ذی‌نفع می‌تواند بدون واسطه و به صورت آنلاین اعتبار یک مدرک را بررسی کند. این شفافیت همچنین به کاهش تقلب و ادعاهای نادرست در رزومه‌ها کمک می‌کند.

• امنیت و ماندگاری اطلاعات: اطلاعات ثبت‌شده روی بلاک‌چین تغییرناپذیر و ماندگار است. سوابق آموزشی ثبت‌شده به صورت NFT حتی در گذر زمان، تغییر مؤسسه یا حوادث پیش‌بینی‌نشده نیز امن و در دسترس باقی می‌مانند. به علاوه، مدارک بلاک‌چینی در برابر حوادثی مثل آتش‌سوزی یا گم‌شدن مصون هستند.

• خلق منابع درآمد جدید: همان‌طور که دیدیم، NFT امکان کسب درآمد از بازار دست‌دوم و مدل‌های نوین را فراهم می‌کند. مؤسسات آموزشی می‌توانند از هر خرید و فروش مجدد محتوا درآمد کسب کنند و از دارایی‌های دیجیتال خود بهره مالی بیشتری ببرند. این موضوع در بلندمدت پایداری مالی آن‌ها را بهبود می‌بخشد.

• انگیزش و مشارکت فراگیران: استفاده خلاقانه از NFT (مثلاً به عنوان نشان افتخار یا پاداش تکمیل یک دوره) می‌تواند موجب افزایش انگیزه دانشجویان شود. دانشجویان با جمع‌آوری NFTهای دستاوردهای خود احساس پیشرفت ملموس‌تری می‌کنند و حتی ممکن است برای به دست آوردن نشان‌های دیجیتال بیشتر، مشارکت فعال‌تری در کلاس داشته باشند. این رویکرد نوعی بازی‌وارسازی آموزش است که به گفته پژوهش‌ها می‌تواند مشارکت و لذت یادگیری را بالا ببرد.

• توانمندسازی خلاقیت و مالکیت فردی: NFT‌ها این امکان را می‌دهند که هر فرد (استاد یا دانشجو) مالک آثار دیجیتال خود باشد و بتواند آنها را عرضه کند. برای دانشجویان هنری یا خلاق، این به معنای یافتن بازار جهانی برای آثارشان است. برای اساتید نیز فرصت انتشار مستقل محتوای درسی و کسب شهرت (و شاید درآمد) فراتر از دیوارهای کلاس فراهم می‌شود. به بیان دیگر، NFT اکوسیستم آموزش را از حالت سلسله‌مراتبی خارج کرده و به افراد اجازه می‌دهد مستقیماً ارزش‌آفرینی کنند.

• افزایش دسترسی و فراگیری آموزشی: اگر مدارک و دوره‌ها روی بلاک‌چین باشند، دسترسی به آموزش می‌تواند جهانی‌تر شود. افراد در هر نقطه دنیا می‌توانند به راحتی در دوره‌ای ثبت‌نام کرده و مدرک خود را به رسمیت بشناسانند، بدون نگرانی از پیچیدگی‌های اداری بین‌المللی. البته این مزیت در گرو پذیرش گسترده استانداردهای NFT در میان نهادهای آموزشی است.

چالش‌ها و موانع استفاده از NFT در آموزش

• پیچیدگی فنی و نیاز به آموزش کاربران: فناوری NFT و بلاک‌چین برای بسیاری از مدیران، اساتید و دانشجویان مفهوم جدیدی است. راه‌اندازی کیف پول دیجیتال، کار با رمزنگاری و درک اصول بلاک‌چین نیازمند آموزش اولیه است. اگر قرار باشد NFT به طور گسترده در آموزش به کار رود، باید برنامه‌های توانمندسازی دیجیتال برای کاربران تدارک دیده شود تا شکاف دانشی مانع کار نباشد. خوشبختانه پلتفرم‌های کاربرپسندی در حال ظهور هستند که پیچیدگی فنی را پشت رابط‌های ساده پنهان می‌کنند.

• هزینه‌های تراکنش و زیرساخت: تعامل با برخی بلاک‌چین‌ها مستلزم پرداخت کارمزد (گس) است. هرچند شبکه‌های جدیدتر و مقیاس‌پذیرتری با کارمزد پایین‌تر ظهور کرده‌اند، اما برای صدور هر NFT ممکن است هزینه‌ای (هرچند جزئی) تحمیل شود. برای یک دانشگاه که می‌خواهد هزاران مدرک را NFT کند، این هزینه‌ها می‌تواند قابل توجه باشد. علاوه بر آن، ایجاد زیرساخت فنی امن برای مدیریت صدور و نگهداری NFTها چالشی است که نیاز به سرمایه‌گذاری دارد. همکاری با شرکت‌های متخصص یا استفاده از پلتفرم‌های صدور گواهی دیجیتال (مانند پروژه‌های مبتنی بر Hyperledger و غیره) راه‌حلی برای این چالش است.

• پذیرش حقوقی و استانداردسازی: در حال حاضر، مدارک مبتنی بر NFT هنوز در همه جا رسمیت قانونی نیافته‌اند. ممکن است برخی سازمان‌ها یا کشورها این مدارک را در ابتدا نپذیرند یا نیاز به اقدامات تکمیلی باشد. همچنین استاندارد واحدی برای نحوه صدور گواهی آموزشی روی بلاک‌چین وجود ندارد (هرچند کنسرسیوم‌هایی در حال کار روی آن هستند). تا زمان وضع مقررات و استانداردهای بین‌المللی، ممکن است ابهامات حقوقی پیرامون مالکیت NFTهای آموزشی و اعتبار آنها وجود داشته باشد که سرعت پذیرش را کاهش دهد.

• حریم خصوصی و مسائل اخلاقی: ثبت مدارک و سوابق روی بلاک‌چین عمومی به معنی در دسترس بودن آنها برای همگان است. این می‌تواند نگرانی‌های حریم خصوصی ایجاد کند؛ مثلاً شاید فرد نخواهد همه بتوانند معدل یا نمرات دوره‌هایش را در رزومه بلاک‌چینی او ببینند. راه‌حل‌هایی مانند بلاک‌چین‌های مجاز (خصوصی) یا استفاده از مکانیزم‌های رمزنگاری پیشرفته برای مخفی‌کردن بخش‌هایی از داده ممکن است لازم شود تا تعادلی بین شفافیت و حریم خصوصی برقرار گردد. به هر حال، طراحان سیستم‌های آموزشی مبتنی بر NFT باید از ابتدا به ملاحظات حریم خصوصی و اخلاقی توجه ویژه داشته باشند.

• امکان سوءاستفاده و کلاه‌برداری: هر فناوری جدید می‌تواند بستری برای سوءاستفاده برخی افراد ناآگاه باشد. در دنیای NFT هنر، شاهد پروژه‌های کلاه‌برداری یا فروش آثار بی‌ارزش بوده‌ایم. در آموزش نیز ممکن است افراد سودجو گواهی‌نامه‌های جعلی (هرچند NFT) را به فریب‌خوردگان بفروشند یا دوره‌های بی‌کیفیت را در پوشش NFT گران‌قیمت عرضه کنند. بنابراین آگاهی‌بخشی به مخاطبان و ایجاد مارکت‌پلیس‌های معتبر اهمیت زیادی دارد تا اعتماد به این اکوسیستم حفظ شود.

• مسئله انتقال‌پذیری مدارک: همان‌طور که گفته شد، NFTها به ذات خود قابل انتقال هستند. این ویژگی برای دوره‌ها و محتوا خوب است اما در مورد مدارک تحصیلی می‌تواند محل چالش باشد. زیرا مثلاً مدرک یک فرد نباید به دیگری منتقل شود. البته راه‌حل اینست که NFT مدرک حاوی نام شخص و جزئیات غیرقابل تغییر باشد؛ در این صورت اگر هم منتقل شود، صرفاً کسی توکنی را در دست دارد که روی آن نام کس دیگری نوشته شده و ارزش عملی ندارد. با این حال این موضوع باید در طراحی سیستم‌های صدور مدرک NFT کاملاً در نظر گرفته شود تا از هرگونه سوءبرداشت جلوگیری شود (برای مثال، شاید لازم باشد برخی NFTهای آموزشی غیرقابل انتقال طراحی شوند).

• مشکلات زیست‌محیطی: یکی از انتقادهایی که به NFT (و به طور کلی بلاک‌چین) وارد می‌شود، مصرف انرژی شبکه‌های قدیمی مانند اتریوم (قبل از مهاجرت به اثبات سهام) است. البته اکنون بسیاری از بلاک‌چین‌ها دوست‌دار محیط زیست شده‌اند و انرژی مصرفی برای هر تراکنش ناچیز است. با این حال، مؤسسات آموزشی که روی موج سبز بودن و پایداری تأکید دارند، ممکن است بابت تصویر عمومی این فناوری دغدغه داشته باشند. شفاف‌سازی در مورد استفاده از شبکه‌های کم‌مصرف و اقدامات جبرانی کربن می‌تواند این چالش را کاهش دهد.

به طور کلی، برای بهره‌گیری موفق از NFT در آموزش باید بین مزایا و چالش‌ها توازن ایجاد کرد. همکاری نزدیک میان متخصصان فناوری، مدیران آموزشی و سیاست‌گذاران لازم است تا زیرساخت‌ها و قوانین متناسب فراهم شوند. همچنین فرهنگ‌سازی در میان جامعه آموزشی اهمیت دارد تا این فناوری به درستی درک و پذیرفته شود. در بخش بعد، به نمونه‌های واقعی می‌پردازیم که نشان می‌دهد علی‌رغم چالش‌ها، بسیاری از موسسات پیشرو قبلاً گام در مسیر NFTهای آموزشی گذاشته‌اند.

نمونه‌های واقعی استفاده از NFT در آموزش

برای درک بهتر کاربردهای عملی NFT در آموزش، بد نیست نگاهی به چند نمونه واقعی از دانشگاه‌ها و پلتفرم‌هایی بیندازیم که پیشگام استفاده از این فناوری بوده‌اند:

• دانشگاه دوک (Duke University) – این دانشگاه معتبر آمریکایی یکی از اولین پیشگامان صدور گواهی‌نامه آموزشی به شکل NFT بوده است. در برنامه آموزش آنلاین فناوری مالی (FinTech)، دوک به فارغ‌التحصیلان دوره‌های خود گواهی اتمام را از طریق توکن NFT اعطا کرد. این NFTها که شبیه یک مدرک دیجیتال با امضای مسئولین دانشگاه بودند، بر روی بلاک‌چین منتشر و در کیف پول دانشجویان قرار گرفتند. دانشگاه دوک اعلام کرد که هدف از این کار، جشن‌گرفتن دستاورد دانشجویان با استفاده از فرمتی «متناسب با موضوع دوره» (فناوری بلاک‌چین) بوده است.

• دانشگاه هوسئو، کره جنوبی (Hoseo University) – همان‌طور که اشاره شد، دانشگاه هوسئو در کره جنوبی در مراسم فارغ‌التحصیلی ۱۸ مارس ۲۰۲۲، تمامی مدارک فارغ‌التحصیلان خود (۲۸۳۰ نفر) را به صورت NFT صادر کرد. دلیل این تصمیم توسط مسئولان دانشگاه، بهبود دسترسی و راحتی برای دانشجویان و نیز جلوگیری از جعل مدارک عنوان شد. این اقدام در رسانه‌های محلی و بین‌المللی بازتاب یافت و کره جنوبی را به عنوان یکی از پیشروان پذیرش NFT در حوزه آموزش مطرح کرد.

• مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) – دانشگاه MIT مدت‌هاست در زمینه گواهی‌نامه‌های دیجیتال روی بلاک‌چین فعال است. این دانشگاه به همراه چند دانشگاه مطرح دیگر (از جمله هاروارد و دانشگاه تکنولوژی Monterrey) کنسرسیومی به نام Digital Credentials Consortium تشکیل داده‌اند تا استانداردی برای مدارک آموزشی دیجیتال ایجاد کنند. هرچند مدارک MIT در این طرح لزوماً NFT به معنای رایج نیستند، اما از زیرساخت بلاک‌چین بهره می‌گیرند. MIT در سال ۲۰۱۷ نیز در یک پروژه پایلوت، مدارک فارغ‌التحصیلی برخی دانشجویان خود را به صورت گواهی بلاک‌چینی (قابل ارائه در اپلیکیشن تلفن همراه) صادر کرده بود که مقدمه‌ای بر کاربردهای گسترده‌تر امروزین محسوب می‌شود.

• دانشگاه فناوری Monterrey، مکزیک – این دانشگاه در سال ۲۰۱۹ به عنوان اولین دانشگاه مکزیک، مدارک فارغ‌التحصیلی دانشجویان خود را روی شبکه بلاک‌چین ثبت و ارائه کرد. Monterrey با این حرکت نشان داد که در منطقه آمریکای لاتین نیز دغدغه اعتبارسنجی مدارک از طریق فناوری‌های نوین وجود دارد. مدارک بلاک‌چینی این دانشگاه توسط کارفرمایان به راحتی قابل پیگیری و تأیید بود و راه را برای سایر مؤسسات در آن منطقه باز کرد.

• دانشگاه پپرداین (Pepperdine University) – یک نمونه جالب از به‌کارگیری NFT در مقیاس کوچک‌تر، کلاس درس پروفسور بو برنان در دانشگاه پپرداین آمریکاست. این استاد در پایان دوره مالی شخصی خود، به هر یک از دانشجویان یک NFT به عنوان جایزه اعطا کرد که حاوی جزئیاتی درباره عملکرد تحصیلی آنها بود. همچنین از دانشجویان خواست تا آنها نیز یک NFT به عنوان یادبود از کیفیت تدریس او صادر کنند! نتیجه این تمرین کلاسی، ایجاد مجموعه‌ای از توکن‌های متقابل بین استاد و دانشجویان شد که به نوعی کارنامه و بازخورد دیجیتال محسوب می‌شد. برنان معتقد است این تبادل توکن مانند یک «مدرک» می‌تواند در رزومه دانشجویان یا ارزیابی اساتید کاربرد داشته باشد و آموزش را شفاف‌تر و کیفی‌تر کند.

• پلتفرم آموزشی Preply – Preply که یک سامانه آموزش زبان آنلاین است، در سال ۲۰۲۱ سه NFT ویژه برای اساتید برتر خود ایجاد و در پلتفرم OpenSea ثبت کرد. این سه NFT که به برترین مدرس انگلیسی، فرانسوی و اسپانیایی که هر کدام بیش از ۱۱۰۰۰ ساعت آموزش در سال داده بودند تعلق گرفت، نوعی لوح تقدیر دیجیتال به شمار می‌آمد. اساتید می‌توانستند این نشان‌ها را در پروفایل خود نمایش دهند یا حتی نگه‌داری کرده و بعدها منتقل کنند. مدیر بخش موفقیت دانشجویان Preply اعلام کرد که این اقدام آزمایشی برای قدردانی از معلمان و همچنین ایجاد سابقه افتخارآمیز دیجیتال برای آنان بوده است. وی افزود که ما تازه در ابتدای راه ترکیب NFT و آموزش هستیم و کاربردهای بیشتری در راه است.

• دانشگاه کالیفرنیا، برکلی – در کنار مدارک تحصیلی، دانشگاه UC Berkeley با توکنایز کردن دستاوردهای پژوهشی نیز نام خود را بر سر زبان‌ها انداخته است. همان‌گونه که اشاره شد، این دانشگاه دو NFT از پژوهش‌های برنده نوبل خود را به حراج گذاشت و با این کار علاوه بر حفظ اصالت دستاورد علمی در قالب دیجیتال، سرمایه‌ای برای حمایت از پژوهش‌های آینده نیز فراهم آورد. اقدام برکلی نمونه‌ای عالی از پیوند نوآوری علمی و فناوری بلاک‌چین است.

نمونه‌های فوق نشان می‌دهد که از شرق آسیا تا آمریکا و اروپا، موسسات آموزشی در حال آزمودن ظرفیت‌های NFT هستند. هر کدام از این تجربیات زوایای متفاوتی از کاربردهای ممکن را پوشش می‌دهد؛ از مدرک تحصیلی و گواهی‌نامه‌ها گرفته تا انگیزش کلاسی و تأمین مالی تحقیقات. هرچند هنوز این اقدامات به جریان رایج تبدیل نشده، ولی روند رو به رشد آنها حاکی از آن است که در سال‌های پیش رو، NFT می‌تواند به یکی از اجزای جدایی‌ناپذیر اکوسیستم آموزش دیجیتال بدل شود.

نتیجه‌گیری

فناوری NFT در مدت زمان کوتاهی مسیری طولانی را از دنیای هنر و کلکسیون به سوی آموزش پیموده است. همان‌طور که در این مقاله بررسی شد، کاربرد NFT در آموزش ابعاد گوناگونی دارد؛ از صدور گواهی‌نامه‌های دیجیتال و جلوگیری از جعل مدارک گرفته تا فروش دوره‌ها به شیوه‌ای نوین، حفظ حقوق مالکیت فکری محتوا و ایجاد مدل‌های درآمدی جدید برای مؤسسات آموزشی. NFTها با فراهم کردن امکان مالکیت دیجیتال واقعی، می‌توانند تعاملات در حوزه یادگیری را شفاف‌تر، ایمن‌تر و پربارتر کنند. مدارک تحصیلی که روی بلاک‌چین ثبت می‌شوند، اعتماد و اعتبار جهانی کسب می‌کنند؛ محتوایی که به صورت NFT عرضه می‌شود، بازار گسترده‌تری پیدا کرده و به خالق خود بازگشت سرمایه می‌دهد؛ و دانشجویان و اساتید با دریافت پاداش‌ها یا نشان‌های NFT، انگیزه و مشارکت بیشتری در فرآیند یادگیری پیدا می‌کنند.

البته پذیرش وسیع NFT در آموزش مستلزم زیرساخت‌های فنی مناسب، آموزش کاربران و وضع قوانین پشتیبان است. باید به ملاحظات مهمی مانند حفظ حریم خصوصی، جلوگیری از سوءاستفاده و دسترس‌پذیر بودن برای همه اقشار توجه شود. این فناوری در مرحله آغازین ورود به آموزش قرار دارد و طبیعی است که چالش‌هایی بر سر راه آن باشد. اما با نگاه به روندهای جهانی و نمونه‌های اجراشده، می‌توان پیش‌بینی کرد که در سال‌های آینده NFT نقش پررنگ‌تری در مدارک دانشگاهی، دوره‌های آنلاین و به طور کلی اقتصاد آموزش ایفا خواهد کرد.

در نهایت، آینده آموزش دیجیتال با NFT می‌تواند آینده‌ای باشد که در آن هر دانشجو مالک مسیر یادگیری خود است؛ دستاوردهایش در کیف پول دیجیتال او گردآوری شده‌اند؛ هر مدرس به صورت شفاف از ارزش محتوای آموزشی خود بهره‌مند می‌شود؛ و آموزشگاه‌ها از طریق مدل‌های نوآورانه به پایداری مالی بیشتری می‌رسند. چنین چشم‌اندازی هرچند بلندپروازانه به نظر می‌رسد، اما دور از دسترس نیست.

نظر شما چیست؟ آیا ورود NFT به دنیای آموزش را یک فرصت می‌بینید یا چالشی پیچیده؟ آیا به عنوان مدیر، استاد یا دانشجو حاضرید مدارک و دوره‌های خود را بر بستر بلاک‌چین دریافت کنید؟ خوشحال می‌شویم دیدگاه‌ها، تجربیات یا سؤالات خود را در این زمینه با ما و دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید. مشارکت شما به غنای بحث کمک کرده و مسیر آینده این فناوری در آموزش را روشن‌تر می‌کند.